جزیره قشم به دلیل پیشینه تاریخی خود که حتی قبل از میلاد مسیح(ع) نیز
آباد و دارای جمعیت قابل توجه و مرکز حکومت جزایر و بنادر خلیج فارس بوده
است. در هر گوشه و کنار قشم آثاری از گذشته یافت مى‌شود که در آن میان وجود
گورستان‌هاى قدیمى‌در کنار منزلگاه‌هاى متروکه، قلعه‌ها، حصار و برج‌ها در
کناره‌هاى سواحل و جای جای‌این جزیره زیبا حکایت از سکونت گذشتگان و
چگونگی زندگی با طرز تفکر و فعالیت‌هاى سیاسی، نظامی، اقتصادی و شرح حال
زندگی اشخاص برجسته دارد.
در خود شهر قشم چندین گورستان دایر و متروکه از قدیم وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از گورستان‌هاى:
محله چاه بهار، سید مظفر، کوهی، زیر کوه (محله زیرانگی)، محله مخابرات
(گورفرنگی) محله مسنی، سرکوه کولغان و همچنین، در روستاهایی چون کوشه،
توریان، لافت، تم سنیتی، جی‌جیان و گربدان نیز گورستان و قبرهای با قدمت
زیاد وجود دارند.
به منظور آشنایی و آگاهی دوستداران فرهنگ و تمدن قشم به ذکر مکان‌ها، سنگ
نبشته‌ها، آثار و علائم و قدمت کتیبه‌هاى نصب شده بر روی قبرها و یادآوری
نام شخصیت‌هاى شناخته شده مى‌پردازیم
روستای کوشه:
در روستای کوشه یک قبرستان قدیمى وجود دارد که آرامگاه بسیاری از بزرگان و
علمای جزیره است. علاوه بر آن، در این روستا مقبره مخروبه شیخ برخ
(BOURKH) و نیز مسجد قدیمى و معروف ”برخ“ وجود دارد که مى‌گویند بر روی
آتشکده زرتشتیان بنا شده و در سال 244 هجری قمری (برابر سال 838 میلادی)
تعمیر شده است. به این ترتیب، از سال 838 میلادی تاکنون زمانی نزدیک به 12
قرن است که این مسجد تعمیر شده است.
در اطراف مسجد برخ قبرهایی با اشکال مختلف و زیبایی‌هاى متنوع قدیمى با
قالب‌هاى استوانه‌اى سنگی و به شکل قایق (زورق) بادبانی قدیمى وجود که
نوشته‌هاى کنده شده بر سطح سنگ‌هاى این قبرها حکایت از وجود مسلمانان در
آن منطقه مى‌نماید و کلمات و الفاظ معنوی با درود بر دوازده امام علیهم
صلوات الله اجمعین یا نوشته‌هاى صلی علی امام باقر(ع) و صلی علی امام
جعفرالصادق(ع) و صلی علی امام‌التقی(ع) و صلی علی امام زین‌العابدین که در
دو طرف سنگ استوانه‌اى که بر روی قبر قرار داده شده کنده‌کاری شده است و
هنوز با گذشت زمان و تأثیرات عوامل فرسایشی صحیح و سالم بر جای مانده است.
همچنین نقش‌ها و نوشته‌هاى ترسیمى یا طراحی شده به نام خداوند متعال و به
نام امام علی(ع) به صورت درهم در طرحی منظم بر روی این سنگ طراحی شده است
که شمای آن به شکل زیبا و جذاب که از یک سمت الله و از جهتی دیگر علی
خوانده مى‌شود، فکر هر مسلمانی را به خود مشغول مى‌کند. همچنین، نقش‌ها و
نوشته‌ها و شکل‌هاى ترسیمى و طراحی شده به نام خداوند متعال و به نام
امامان و اهل بیت
همگی حکایت از اتحاد و شناخت مسلمانان شیعه و سنی در داشتن اعتقادات مشترک
نسبت به اهل بیت رسول گرامى اسلام و تمامى امامان دارد و از آن برهه زمان
تاکنون در این جزیره این اعتقادات مستحکم است و طرح‌هایی که به صورت درهم
در طرحی منظم با چند بعدی ساختن آن در ذهن بر روی سنگ قبور هست موجب آرامش
روحی و نشاط هر بیننده مى‌شود.
بر بعضی دیگر از سنگ‌هاى این قبور نیز صفات خداوند متعال نظیر: حلیم،
غفور، رحیم و اسماالحسنی دیگر و همچنین عبارات گهربار لااله‌الاالله
محمدرسول‌الله و آیاتی از قرآن بر آن نوشته شده است.
این گورستان و مسجد و مقبره معروف و بسیار قدیمى (شیخ برخ) که ساختمان
اولیه آن را به قرن اول هجری نسبت مى‌دهند، در روستای کوشه قشم که در حدود
40 کیلومتری غرب قشم واقع شده است قرار دارد.
در اطراف مسجد و مقبره معروف و بسیار قدیمى (شیخ برخ) که ساختمان اولیه آن
را به قرن اول هجری نسبت مى‌دهند، در روستای کوشه قشم که در حدود 40
کیلومتری غرب قشم واقع شده است قرار دارد.
در اطراف مسجد و مقبره، گورستان وسیعی قرار دارد که هنوز اهالی جزیره درگذشتگان خود را به آنجا تشییع و دفن مى‌نمایند.
در گورستان روستای کوشه قبرهای بسیاری با قدمت فراوان ـ بیش از هزار سال ـ
دیده مى‌شود که کنده‌کاری‌هاى روی سنگ‌ها و تشابه و یکنواختی از نظر دست خط
عربی و کوفی و نوع تراش سنگ‌ها و اعتقادات دینی که از نوشتار آنان بر
سنگ‌هاى قبور مشخص است حکایت از زمان فتح جزیره به دست امیران رسول گرامى
اسلام در عهد خود حضرت رسالت پناه صلی الله علیه و آله و سلم دارد.
در این گورستان نیز دو تن از علمای بزرگوار و فاضل از خاندان کمال که
اجداد آنان به نامهاى سعید، نورالدین، علی و احمد در اطراف روستای کردوای
قشم مدفون‌اند. در این قبرستان با قدمت نزدیک به دویست سال که پدر و پسر و
از بنیانگذاران مدرسه علوم دینیه روستای بند حاجعلی هستند مدفون گردیده و
بر لوح سنگی ضمن وصف شایستگی‌ها و صفات نیکوی آنان به عنوان عالمى برجسته و
دانا به مسائل دینی و ارشادکننده مسلمین و سبقت گرفته‌اى نمونه در تقوا به
ذکر تاریخ وفات آن پرداخته شده است.
در گورستان کوشه وجود قبوری که سنگ‌هاى استوانه‌اى کنده‌کاری (توخالی) با
نوشته‌هاى قرانی (آیه الکرسی) و در دو طرف آن با طرح‌هایی از گل و ستاره و
حاشیه چینی زیبا و با طرح‌هاى درهم به نام خداوند متعال و حضرت و امام
علی(ع) و نام مبارک امامان با قدمت بیش از هزار سال تاکنون در‌این روستا
پابرجا مى‌باشد و قبوری نیز شبیه آن در روستای گربدان با قدمت 600 ساله و
در روستاهای همجوار توریان، تم سنیتی، رمکان، جی‌جیان ـ همگی برخوردار از
یک نوع خط و نوع جنس سنگ بوده و حکایت از وجود گروهی از حجاران
(سنگ‌تراشان) معروف در زمان ورود فرماندهان رسول اکرم (ص) به جزیره داشته
که در محل مسجد برخ آتشکده زرتشتیان وجود داشته است.
آنچه امروزه در کتاب خلیج فارس و نوشته‌هاى داخل مسجد که بر لوح‌ها و
کتیبه‌هاى مانده است حکایت از فتح جزیره در خلال سال‌هاى هشتم و نهم به امر
رسول خدا(ص) به دست عمروبن العاص ثقفی استاندار بحرین و یا به نوشته عالم
فاضل و سرشناس مدیر و مدرس علوم دینیه صالحیه رمکان جناب‌الشیخ محمد شریف
صالحی رمکانی رحمت‌الله علیه که در نتیجه تحقیقات و مطالعات بیشتر کتب دینی
از جمله کتاب مروج‌الذهب فتح جزیره را به عهد رسول‌الله مربوط دانسته و
تخریب آتشکده زرتشتیان در روستای کوشه و ساخت مسجد را توسط امیر و فرستاده
پیامبر (ص) به نام عمروبن‌العاص مى‌داند
و به دنبال آن با ورود اصحاب رسول خدا و صالحان و شایستگان به این جزیره
نور اسلام تا دورترین روستا‌ها و سواحل و بنادر قشم تابیدن گرفت و همه
زوایای تاریک را روشن نمود و در طول سالیان بعد مساجد دیگری نیز برای پرستش
خدواند یکتا به جای معابد و زیارتگاه‌هایی همچون مهر، میترا، و ناهید
در‌این جزیره ساخته شد و آثار و ادیان گذشته در طی قرن‌هاى متمادی زدوده و
یا به صورت قدمگاه‌هاى پراکنده با نامهاى اسلامى درآمد.
لازم به یادآوری است که لوحی توسط شیخ محمد شریف صالحی رمکانی عالم فاضل و
مدیر و مدرس مدرسه صالحیه رمکان رحمت‌الله که ترجمه‌اى از کتاب مروج‌الذهب
به تاریخ سال 1382 محرم‌الحرام مى‌باشد، در مسجد برخ در روستای کوشه و
مدرسه رمکان و همچنین بنا به اظهار فرزند محترم وی جناب احمد امین صالحی
رمکانی که جانشین پدر بزرگوارشان مى‌باشد این لوح درموزه سعدآباد تهران
نیز در معرض دید عموم قرار دارد
شرح این لوح که به قلم جناب شیخ صالحی تحریر یافته چنین است:
(فصلی مختصر پیرامون جزیره قشم و بدو افتتاح این جزیره) سیاح کبیر و مورخ
شهیر ابوالحسن علی‌بن‌الحسین مسعودی که از فرزندان عبدالله بن‌مسعود
رضی‌الله صحابی بزرگ رسول خدا(ص) مى‌باشد در کتاب معروف خود به نام
مروج‌الذهب که در حدود سنه 330 هجری قمری چیزی در حدود 1093 سال قبل در قسم
جغرافیا در جلد اول صفحه 91 تألیف یافته آنجا که از خلیج فارس و بحر فارس
سخن مى‌گوید راجع به‌این جزیره چنین مى‌نگارد:
”در‌این خلیج بعد از جزیره اولی جزیره‌اى است به نام جزیره لافت که به
جزیره بنی کوان معروف است. این جزیره به دست عمرو بن‌العاص رضی‌الله عنه
فتح شده و مسجد او تا این وقت (یعنی زمان مؤلف) در آن موجود است و در این
جزیره بسیاری از مردم ساکنند و قریه‌ها و آبادی‌هاى متصل دارد و نزدیک‌این
جزیره جزیره‌اى است به نام هیجان (یا هنگام فعلی) و از این جزیره ارباب
کشتی‌ها آب را حمل مى‌کنند.“
و نیز در کتاب سیرت و غزوات رسول اکرم صلی‌الله علیه و اله سلم آمده که
رسول خدا(ص) در سال هشتم هجرت یعنی بعد از فتح مکه نامهاى به عنوان پادشاه
عمان که در آن زمان شهر (دبا) عاصمه و پایتخت عمان بود نوشت و به همراه
عمروبن‌العاص فرستاد تا او را به دین اسلام دعوت کند. عمربن‌العاص آمده و
نامه و سفارش رسول اکرم(ص) رسانید. پادشاه پس از مکثی و مشورتی اسلام را
پذیرفت و به احکام خدای عزوجل و رسول خدا صلی الله علیه و آله گردن نهاده و
صدقات و زکات قلمرو خود به عمربن‌العاص تسلیم نمود و باز در کتب سیرت آمده
که رسول اکرم (ص) در سال نهم عمربن‌العاص را بر عمان و سرزمین مفتوحه به
دست وی فرمانروا و او را عامل خود گردانیده است و او تا زمان رحلت رسول
اکرم(ص) که دو سال بعد واقع گردیده در آن دیار بوده است.
از این تحقیقات و تقاریر به خوبی واضح است که فتح جزیره قشم در خلال سال
هشتم و یا نهم هجری بود که فرستاده پیامبر در این منطقه حاکم بوده است و
آنچه در بالا از مسعودی نقل شده موید‌این است و کاملا با واقعیت منطبق
مى‌باشد به آنچه یاقوت حموی در کتاب معجم‌البلدان نوشته و فتح جزیره را به
دست عثمان بن ابی‌العاص ثقفی نسبت داده است.
بنابراین، جزیره قشم کنونی یا کشم سابق و یا جزیره بنی کاوان و لافت اسبق
زمانی به دین اسلام مشرف شده که خود صاحب رسالت صلی الله علیه و آله در قید
حیات بوده است و مى‌توان حدس زد که مسجد کوشه (مسجد برخ) که از لوحه آن به
خوبی واضح است که در سال 244 هجری تجدید بنا یافته و مسجدی را که مسعودی
بدان اشاره کرده همان مسجد عمروبن‌العاص(رض) مى‌باشد چه تجدید بنا پس از
تاسیس است اگرچه‌این حدس نمى‌تواند و در تعیین خود مسجد عمروبن‌العاص
قاطعیت داشته باشد.
گورستان‌هاى محلات قشم
1 ـ قبرستان سید مظفر:
ابتدا در مرکز شهر قشم وجود داشت. بعد از خیابان کشی و ساختمان مدرسه، به
نقل از آقای نوربخش نویسنده کتاب خلیج فارس، قبرستان سید مظفر تسطیح شده و
قسمتی جزء خیابان و پیاده‌رو و بقیه هم در حیاط و زیر بنای مدرسه قرار گرفت
و امروز آنچه مى‌بینیم در محل قدمگاه در بهشت زهرا زیارتگاهی گنبدی شکل
است که با همت سازمان منطقه آزاد قشم و معتمد ین شیعه تجدید بنا شده است.
2 ـ قبرستان گور فرنگی:
که در جنوب خور کولغان قشم قرار دارد و در روزگاران پیش مدفن انگلیسی‌ها و
پرتغالی‌هاى ساکن جزیره بوده است که جسد ویلیام بافین دریانورد و کاشف
معروف و دو نفر دیگر از سربازان انگلیسی که در سال 1031 ه. ق در جنگ بین
سپاه امامقلی و فرمانده معروف شده است در‌این مکان مدفون است. این گورستان
قدمتی 392 ساله دارد.
3 ـ گورستان محله مسنی (Mesiny):
سالخوردگان قشم قدمت این گورستان را بین 400 تا 500 سال مى‌دانند. در
گورستان مسنی قبور مردان معروفی چون شیخ حاج رمضان که قبرش جلوی خانه حاج
عبدالفاتح کریمى قرار دارد و مردم به زیارت آن مى‌روند فاتحه مى‌خوانند و
نذر مى‌کنند و بخور مى‌سوزانند و روی قبر نقل و بادام مى‌ریزند وجود دارد.
از قبور معروف دیگر در‌این گورستان قبر شیخ قاسم اسنوی است. مى‌گویند او
مردی فقیه و حافظ قرآن بود. مردم سرقبرش مى‌روند و فاتحه مى‌خوانند.