جشن نخل و خرما در قشم

نخل در میان مردم قشم به عنوان درخت زندگى مورد احترام فراوان بوده و داراى اهمیت ویژه‌اى است. تا جایى که مرد باغدار قشمى مى‌پندارد اگر نخل پیر و فرسوده و بى‌بار نخلستان خود را قطع کند، گناه بزرگى مرتکب شده است. محصول نخل (خرما) به عنوان یک منبع غذایى سرشار از انرژى استفاده شده و هم شیره آن در زمستان مورد مصرف قرار مى‌گیرد. درخت خرما استفاده‌هاى متعدد دارد و در ساختمان‌سازى، صنایع دستى و خوراک دام از آن استفاده مى‌شود.

حدود 12هزار اصله نخل در 890 هکتار از اراضى قشم وجود دارد. کشت نخل در این جزیره از سابقه‌اى طولانى برخوردار است. بالغ بر 20 نوع مختلف خرما از نخل‌هاى جزیره قشم برداشت مى‌شود که از میان آنها به ترتیب مصلى، شیخ کمالى، هلیلى، مرداسنگ و آلوسترى بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده‌اند.

جشن سنتى نخل و خرماپزان هر سال به مدت یک هفته به همت سازمان منطقه آزاد قشم در مرکز جزیره برگزار مى‌شود و این حرکتى است براى شناساندن هرچه بیشتر ارزش‌هاى حیاتى این درخت و آموزش اصول مربوط به کاشت و پرورش آن به باغداران و نخل‌داران قشم.

در جشن نخل، مردم جزیره به صورت محلى با جایگاه ویژه نخیلات و نقش آن در اقتصاد نخل‌داران، با محصول اصلى نخل (خرما) و انواع آن و فرآورده‌ها و صنایع وابسته و تبدیلى خرما نظیر شیره، سرکه، الکل، صنایع بسته‌بندى و دارویى آشنا مى‌شوند.

کارشناسان مربوطه روش‌هاى علمى ایجاد نخلستان و عمل‌آورى آن را به عموم علاقه‌مندان مى‌آموزند و نخل‌داران را به استفاده از نمونه‌هاى اصلاح‌نژاد شده نخل ترغیب مى‌کنند. در جشن نخل، عموم بازدیدکنندگان به گسترش فضاى سبز و گذاردن خرما و فرآورده‌هاى دیگر آن در سبد غذایى تشویق مى‌شوند.

در جشن نخل انواع نهال‌هاى کشت یافته و اصلاح شده درخت نخل (شامل مجول، پیارم، دیرى، زاهدى، تورى، خاصویى، خنیزى) عرضه مى‌شود و انواع محصول خرما (خنیزى، خاصویى، پیارم، شیره، سرکه و...) در بسته‌بندى‌هاى مختلف به فروش مى‌رسد. همچنین صنایع تبدیلى خرما (تبدیل خرما به سرکه و الکل، دستگاه‌هاى عرق‌گیر) نمایش داده مى‌شود و شیرینى‌هاى تهیه شده از خرما مثل کیک خرما، رولت خرما، بیسکویت خرما، قطاب خرما، مرباى خرما، خرماى اشکافته، خرماى مالیده و...) در غرفه‌هاى جهاد کشاورزى در معرض دید عموم بازدیدکنندگان قرار مى‌گیرد.

صنایع دستى شامل انواع و اقسام وسایل و محصولات ساخته شده از شاخ و برگ و لیف درخت خرما (سبد، سب، جارو، طناب، جالیوانى، گلدان، دمپایى و پروند که وسیله‌اى است که بالا رفتن از درخت نخل و برداشت خرما را با آن انجام مى‌دهند) است و در غرفه انتشارات مرکزى سازمان جهان کشاورزى کتاب‌هاى تخصصى مرتبط با نخل و خرما به نماى گذاشته مى‌شود.

برخى روستاهاى جزیره صنایع دستى زنان و دختران را در غرفه‌هاى اختصاصى خود به نمایش مى‌گذارند. در شرایطى که تا پیش از این حضور زنان مذموم شمرده مى‌شد، امروزه زنان روستایى با اشتیاق وافر دست ساخته‌هاى خود را به جشن‌هاى محلى مى‌آورند و عرضه مى‌کنند.

در خلال شب‌هاى جشن، فیلم‌هایى از جاذبه‌هاى دیدنى قشم، انواع فرآورده‌هاى خرما و ترویج کشاورزى در قالب مستند و سینمایى و فیلم‌هاى مرتبط با نخیلات به نمایش درمى‌آید و عده کثیرى از مردم با دقت و اشتیاق فراوان به تماشاى آنها مى‌پردازند. حرکت کاروان شتر با کجاوه، اجراى موسیقى‌هاى سنتى قشمى به نام‌هاى رزیف، اضواء، مولودى‌خوانى و بازى‌هاى سنتى در طى شب‌هاى برگزارى جشن‌ها همواره با استقبال عمومى روبه‌رو مى‌شود.

مدعوین و مهمانان مختلف به‌ویژه هنرمندان و خبرنگارانى از رسانه‌هاى استان و کشور، با دقت و حساسیت خاصى برنامه‌هاى هر جشن را ثبت و گزارش مى‌کنند و آن را از طریق رسانه‌ها، به اطلاع عموم مى‌رسانند. نشریات داخلى در خلال روزهاى برگزارى جشن در تیراژ 3 تا 5هزار نسخه در دسترس همگان قرار مى‌گیرد.

برگزارى این‌گونه جشن‌هاى بومى و مردمى، که با همیارى و مشارکت صمیمانه روستانشینان انجام مى‌شود، ضمن فراهم آوردن زمینه‌هاى مساعد براى افزایش نشاط و شادابى عمومى به ویژه اهالى روستاها، از یک‌سو موجب تقویت ارتباط میان سازمان و مردم شده و از سوى دیگر سبب احیا و تقویت فرهنگ عامه و سنت‌ها و آداب و رسوم در دست فراموشى این جزیره مى‌شود، تا جایى که در جشن‌ها و جشنواره‌هاى سالانه پرداختن به فرهنگ عامه و ارائه شکل نمایشى و نمادین از آداب و رسوم و سنت‌ها و باورهاى مردم (همچون مراسم زار، عروسى، حنابندان، مولودى‌خوانى) در شمار بخش‌هاى اصلى هر جشن و جشنواره است. رو به افزایش حضور زنان روستانشین به همراه همسر و فرزندانشان در جشن، از تأثیرات اجتماعى این جشن‌ها است.

عرضه صنایع دستى در جشن‌ها موجب مى‌شود صنایع دستى که در انواع و زمینه‌هاى مختلف توسط هنرمندان و صنعت‌گران بومى جزیره و با آموزش‌هاى برنامه‌ریزى شده و مستمر مدیریت صنایع دستى سازمان تولید مى‌شود، در معرض دید همگان قرار گیرد و این امر موجب بازشناسى هرچه بیشتر هنرها و حرفه‌هاى دستى نزد اهالى به‌ویژه جوانان جویاى کار با زمینه‌هاى خوداشتغالى است. این بخش نیز همچون موسیقى سنتى از جمله برنامه‌هاى اصلى نمایشگاه‌ها در جشن‌ها و جشنواره‌هاى ادوارى است.